គិតមកដល់ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២នេះ ព្រឹត្តិការណ៍សោកនាដកម្ម ដ៏គួរឲ្យសង្វេគ និងតក់ស្លុត ដែលបានកើតឡើង នៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន ក្រោយក្រុមតាលីបង់ ចូលកាន់កាប់រដ្ឋធានី កាប៊ុល បានកន្លងផុតទៅអស់ រយៈពេលមួយឆ្នាំហើយ ។
យើងអាចចង ចាំយ៉ាងច្បាស់ នូវរូបភាពហ្វូង ប្រជាជនអាហ្វហ្កានីស្ថាន យ៉ាងច្រើនណែនណាន់តាន់តាប់ ប្រជ្រៀត ដណ្ដើមគ្នា ចូលទៅកាន់ អាកាសយានដ្ឋាន ទីក្រុងកាប៊ុល ដើម្បីព្យាយាមភៀសខ្លួនចេញពី អាហ្វហ្កានីស្ថាន តាមយន្តហោះ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយអ្នកខ្លះ បានព្យាយាមរត់ដេញ តាមនិងតោងជិះយន្តហោះ ទ័ពអាកាសសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលកំពុងរត់ហោះឡើង ទៅលើអាកាស ហើយបានធ្លាក់ស្លាប់គួរឲ្យរន្ធត់ ។ មហន្តរាយភូមិសាស្រ្ត នយោបាយមួយ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន ហាក់ដូចជារលុបបាត់ ចេញពីចំណងជើង អត្ថបទសារព័ត៌មាននានា ដោយចំណាប់អារម្មណ៍ របស់ពិភពលោកហាក់ ដូចជាត្រូវបានបង្វែរទៅកាន់សង្គ្រាម នៅអ៊ុយក្រែនវិញ ដែលសង្គ្រាមនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏មានចំណែកពាក់ព័ន្ធយ៉ាងធំផងដែរ ។
យើងក៏អាចនិយាយបានថា សហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន ជំពាក់កាតព្វកិច្ចសីលធម៌ និងមនុស្សធម៌ ក្នុងការជួយសម្រាលទុក្ខវេទនា របស់ប្រជាជនអាហ្វហ្កានីស្ថាន ដែលធ្លាប់ផ្ញើក្ដីសង្ឃឹមនិងជោគវាសនា របស់ខ្លួនលើសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការកៀបសង្កត់និងដាក់សម្ពាធលើក្រុមតាលីបង់ មិនផ្ដល់ផលល្អចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯង និងប្រជាជនអាហ្វហ្កានីស្ថាន នោះឡើយ ។ ជាការពិត យើងត្រូវទទួលស្គាល់ថា នាពេលបច្ចុប្បន ក្រុមតាលីបង់ គឺជាអ្នកគ្រប់គ្រង ប្រទេស អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយពុំមានកម្លាំងណាមួយ មានសមត្ថភាព គ្រប់គ្រាន់ អាចបណ្ដេញក្រុមតាលីបង់ ចេញពីអំណាចនោះឡើយ ។ សហរដ្ឋអាមេរិក គួរប្រើប្រាស់ឥទ្ធិពល នយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចដែលខ្លួនមាន ជំរុញឲ្យក្រុមតាលីបង់ងាកទៅ អនុវត្តគោលនយោយបាយ ត្រឹមត្រូវដែលនឹងជួយកែ លម្អស្ថានភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជន អាហ្វហ្កានីស្ថាន និងបង្កើនសន្តិសុខរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈការមិនអនុញ្ញាត ឲ្យក្រុមជ្រុលនិយម ណាមួយប្រើប្រាស់ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថាន ធ្វើជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ធ្វើការ វាយប្រហារភេរវកម្មប្រឆាំង នឹងផលប្រយោជន៍ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក ។ និយាយម្យ៉ាងទៀត ការធ្វើឲ្យឯកោនិងទណ្ឌកម្ម ដែលជាវិធីសាស្រ្តដ៏ពេញនិយមរបស់បស្ចិមលោក មិនត្រឹមតែមិនអាច យកមកដោះស្រាយគ្រប់បញ្ហានោះទេ ក៏ប៉ុន្តែវិធីសាស្រ្តទាំងនេះ ថែមទាំងធ្វើឲ្យប្រជាជន ដែលគ្មានកំហុសកាន់ តែរងទុក្ខវេទនាខ្លាំងជាង មុនថែមទៅទៀត ។
ទន្ទឹមនឹងនេះ អ្វីដែលយើងអាចរៀនសូត្របានពីករណីអាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺថាការកសាងប្រទេសមួយ ជាពិសេសប្រទេសក្រីក្រដែលញាំញីទៅដោយសង្គ្រាម ពុំអាចធ្វើឡើងដោយងាយ ស្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័ស និងប្រកបដោយ ជោគជ័យនោះឡើយ ។ សហរដ្ឋអាមេរិក តែងតែរិះគន់ប្រទេស កំពុងអភិវឌ្ឍន៍នានា ចំពោះបញ្ហាអភិបាល កិច្ចទន់ខ្សោយ ជាពិសេស អំពើពុករលួយ និងកង្វះការអនុវត្ត លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែសហរដ្ឋអាមេរិក បានបរាជ័យក្នុងការ សម្រេចគោលដៅ ស្ទើរតែទាំងអស់ របស់ខ្លួន បើទោះបីជាសហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯងបានចំណាយពេលជិត២០ឆ្នាំ និងទឹកប្រាក់រាប់ពាន់លានដុល្លារ ដើម្បីកសាងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន ។ នណាក៏ដឹងដែរថា រដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលគាំទ្រដោយអាមេរិក ពោរពេញទៅដោយអំពើពុករលួយ និងពុំបានអនុវត្តលទ្ធិ ប្រជាធិបតេយ្យ បាន ល្អនោះឡើយ ដែលនេះ គឺជាមូលហេតុដ៏ចម្បងមួយ ដែលនាំទៅដល់ការដួល រលំយ៉ាងឆាប់រហ័ស របស់រដ្ឋាភិបាលនេះ ។
ករណីអាហ្វហ្កានីស្ថាន បានផ្ដល់ភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ បន្ថែមថា ពុំមានជនបរទេសណា ស្រឡាញ់ ប្រទេសជាតិដទៃ មួយខ្លាំងជាងជនជាតិ របស់ប្រទេសនោះខ្លួនឯង នោះឡើយ។ សហរដ្ឋអាមេរិក បានដឹងយ៉ាងច្បាស់ជាមុនរួចទៅហើយថាក្រោយការដកកងទ័ពរបស់ខ្លួន រដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាន របស់ប្រធានាធិបតី អាស្រាហ្វហ្កានី នឹងដួលរលំ គ្រាន់តែ សហរដ្ឋអាមេរិក មិនគិតថាការដួលរលំនោះ អាចនឹងកើតឡើងយ៉ាង ឆាប់រហ័សហួសពីការស្មាន បែបនោះ ។ រហូតមកដល់ពេលនេះ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក ចូ បៃដិន នៅតែយល់ឃើញថា ការសម្រេចចិត្តរបស់គាត់ ក្នុងការដកកងទ័ពអាមេរិកចេញ ពីអាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺត្រឹមត្រូវ ។ ប្រាកដណាស់ ការសម្រេចចិត្តរបស់គាត់ គឺត្រឹមត្រូវសម្រាប់ផលប្រយោជន៍ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក និង ប្រជាជនអាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែជនស៊ីវិល អាហ្វហ្កានីស្ថាន ជាពិសេសអ្នក ដែលបានបម្រើការងារជាមួយ និងជួយដល់កងទ័ព អាមេរិកនៅក្នុងប្រទេស អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដែលបានផ្ញើក្ដីសង្ឃឹម និងជោគវាសនាលើអាមេរិក មានអារម្មណ៍ថាខ្លួនចាញ់បោកអាមេរិកនិងត្រូវអាមេរិកក្បត់ ដោយត្រូវអាមេរិកបោះបង់ចោល ដោយមិនស្ដាយស្រណោះ ក្បត់ពីគោលការណ៏សីលធម៌ របស់មនុស្សជាតិ ។ ជាការពិត សហរដ្ឋអាមេរិក មិនអាចរក្សាវត្តមាន កងទ័ព របស់ខ្លួននៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន ជារៀងរហូតនោះឡើយ ក៏ប៉ុន្តែការដកកងទ័ព គួរតែត្រូវធ្វើឡើងប្រកប ដោយការទទួលខុសត្រូវ ដោយធានាថា ប្រជាជនអាហ្វហ្កានីស្ថាន នឹងមានសុវត្ថិភាព ក្រោយការដកកងទ័ព ។
សហរដ្ឋអាមេរិក គួរប្រើប្រាស់ឥទ្ធិពល របស់ខ្លួនដើម្បីដាក់សម្ពាធឲ្យក្រុមតាលីបង់ ចូលរួមក្នុងការចរចារដោយឆន្ទៈពិតប្រាកដ និងសម្របសម្រួល ដើម្បីសម្រេចឲ្យបាននូវកិច្ចព្រមព្រៀង សន្តិភាពពិត ប្រាកដមួយ និងបន្តរក្សាវត្តមានយោធា របស់ខ្លួន ដើម្បីធានានូវការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ មុននឹងចាកចេញ។ ការចាកចេញដោយពុំមានការ ធានាច្បាស់លាស់នូវសុវត្ថិភាព របស់ប្រជាជនអាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺជាការចាកចេញដោយគ្មានទំនួលខុសត្រូវ ដោយអសីលធម៌និងអមនុស្សធម៌ ។
ជាងនេះទៅទៀត ករណី អាហ្វហ្កានីស្ថាន ក៏បង្ហាញផងដែរថា គេមិនអាចនាំយកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ទៅផ្គុំដំឡើងឬបំពាក់ ឲ្យប្រទេសផ្សេងមួយទៀត ដោយបង្ខំនោះឡើយ ។ ការព្យាយាមបង្កើតនិង ដាក់ឲ្យដំណើរការនូវស្ថាប័ន ដែលគេហៅថាស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ ដោយមិនខ្វល់អំពីបរិបទសង្គម នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ មិនអាចទទួលបានជោគជ័យនោះឡើយ ។ ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យបែបនេះ មានតែរូបឬសម្បក តែគ្មានព្រលឹង។ និយាយជារួម វាជាគំនិតខុសឆ្គងធ្ងន់ធ្ងរមួយ ដែលយល់ឃើញថា គេអាចចម្លងគំរូប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យដ៏ល្អមួយ យកទៅដាក់ឲ្យអនុវត្តប្រកប ដោយជោគជ័យនៅគ្រប់ទីកន្លែង ៕
អត្ថបទដោយលោកសាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត នាក់ ចិន្ដារិទ្ធិ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជា សម្រាប់ស្រាវជ្រាវផ្លូវសូត្រ សមុទ្រសតវត្សរ៍ទី២១ នៃសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ
