បរទេស៖ ជម្លោះរវាងអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីន គឺជាជម្លោះយោធា និងនយោបាយដែលកំពុងបន្តនៅក្នុងតំបន់ Levant ដែលស្ថិតនៅភាគខាងកើតសមុទ្រម៉េឌីទ័ររ៉ាណេ។ ចាប់ផ្តើមនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ២០ វាគឺជាជម្លោះបន្តដ៏យូរបំផុតមួយរបស់ពិភពលោក។ ការប៉ុនប៉ងជាច្រើនត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះដែលជាផ្នែកនៃដំណើរការសន្តិភាពអ៊ីស្រាអែល-ប៉ាឡេស្ទីន រួមជាមួយនឹងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងផ្សេងទៀតដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះអារ៉ាប់-អ៊ីស្រាអែលកាន់តែទូលំទូលាយ។
ជម្លោះអ៊ីស្រាអែល-ប៉ាឡេស្ទីនមានឫសគល់នៅចុងសតវត្សទី ១៩ និងដើមសតវត្សទី ២០ ជាមួយនឹងកំណើតនៃចលនាជាតិនិយមសំខាន់ៗក្នុងចំណោមពួកជ្វីហ្វ និងក្នុងចំណោមពួកអារ៉ាប់ ដែលទាំងពីរមានបំណងឆ្ពោះទៅរកការទទួលបានអធិបតេយ្យភាពសម្រាប់ប្រជាជនរបស់ពួកគេនៅមជ្ឈិមបូព៌ា។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ Balfour គឺជាសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសាធារណៈដែលចេញដោយរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសក្នុងឆ្នាំ ១៩១៧ កំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ដោយប្រកាសពីការគាំទ្រសម្រាប់ការបង្កើត “លំនៅស្ថានជាតិសម្រាប់ប្រជាជនជ្វីហ្វ” នៅប៉ាឡេស្ទីន។ ការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងចលនាទាំងពីរនោះនៅភាគខាងត្បូងតំបន់ Levant លើការលេចឡើងនៃជាតិនិយមប៉ាឡេស្ទីនបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមបារាំង-ស៊ីរីក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩២០ បានកើនឡើងចូលទៅក្នុងជម្លោះនិកាយនៅប៉ាឡេស្ទីនចាំបាច់ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៣០ និងឆ្នាំ ១៩៤០ ហើយបានពង្រីកចូលទៅក្នុងជម្លោះអារ៉ាប់-អ៊ីស្រាអែលកាន់តែទូលំទូលាយនៅពេលក្រោយ។
បើតាមវែបសាយ Wikipedia បានឱ្យដឹងថា សេចក្តីប្រកាសជាសាធារណៈអំពីការទាមទារទឹកដីកំណើតរបស់ជនជាតិជ្វីហ្វនៅប៉ាឡេស្ទីន រួមទាំងសមាជចលនា Zionist ទីមួយនៃឆ្នាំ ១៨៩៧ និងសេចក្តីប្រកាស Balfour ឆ្នាំ ១៩១៧ បានបង្កើតភាពតានតឹងដំបូងនៅក្នុងតំបន់បន្ទាប់ពីរលកនៃអន្តោប្រវេសន៍ជ្វីហ្វ។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី១ អាណត្តិសម្រាប់ប៉ាឡេស្ទីនរួមបញ្ចូលកាតព្វកិច្ចចងសម្រាប់ “ការបង្កើតឡើងនៅប៉ាឡេស្ទីននៃផ្ទះជាតិសម្រាប់ប្រជាជនជ្វីហ្វ” ។
ភាពតានតឹងបានកើនឡើងទៅក្នុងជម្លោះនិកាយដោយចំហរវាងជនជាតិជ្វីហ្វ និងអារ៉ាប់។ ផែនការបែងចែករបស់អង្គការសហប្រជាជាតិសម្រាប់ប៉ាឡេស្ទីនឆ្នាំ ១៩៤៧ មិនត្រូវបានអនុវត្ត និងបង្កឱ្យមានសង្គ្រាមប៉ាឡេស្ទីនឆ្នាំ ១៩៤៧-១៩៤៩ ។ ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នរបស់អ៊ីស្រាអែល-ប៉ាឡេស្ទីន បានចាប់ផ្តើមបន្ទាប់ពីការកាន់កាប់របស់យោធាអ៊ីស្រាអែលនៃតំបន់ West Bank និង Gaza នៅក្នុងសង្រ្គាមប្រាំមួយថ្ងៃឆ្នាំ ១៩៦៧ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទឹកដីប៉ាឡេស្ទីន។
វឌ្ឍនភាពត្រូវបានធ្វើឡើងឆ្ពោះទៅរកដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរជាមួយនឹងកិច្ចព្រមព្រៀង Oslo ឆ្នាំ ១៩៩៣-១៩៩៥ ។ បញ្ហាស្ថានភាពចុងក្រោយរួមមានស្ថានភាពក្រុងយេរូសាឡឹម ការតាំងទីលំនៅរបស់អ៊ីស្រាអែល ព្រំដែន សន្តិសុខ និងសិទ្ធិទឹក ក៏ដូចជាសេរីភាពនៃចលនារបស់ប៉ាឡេស្ទីន និងសិទ្ធិត្រឡប់មកវិញរបស់ប៉ាឡេស្ទីន។ អំពើហឹង្សានៃជម្លោះនៅក្នុងតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយទីតាំងប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ និងសាសនាទូទាំងពិភពលោក—គឺជាប្រធានបទនៃសន្និសីទអន្តរជាតិជាច្រើនដែលទាក់ទងនឹងសិទ្ធិជាប្រវត្តិសាស្ត្រ បញ្ហាសន្តិសុខ និងសិទ្ធិមនុស្ស និងជាកត្តារារាំងដល់វិស័យទេសចរណ៍ និងការចូលទៅកាន់តំបន់នានាដែលមានការប្រកួតប្រជែងយ៉ាងក្តៅគគុក។
កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសន្តិភាពភាគច្រើនត្រូវបានផ្តោតលើដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្កើតរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីនឯករាជ្យមួយជាមួយអ៊ីស្រាអែល។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការគាំទ្រសាធារណៈចំពោះដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរ ដែលពីមុនទទួលបានការគាំទ្រពីទាំងជនជាតិអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីន បានធ្លាក់ចុះក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។
នៅក្នុងសង្គមអ៊ីស្រាអែល និងប៉ាឡេស្ទីន ជម្លោះបង្កើតឱ្យមានទស្សនៈ និងទស្សនៈជាច្រើន។ ចាប់តាំងពីការចាប់ផ្តើមរបស់ខ្លួនមក ជនរងគ្រោះនៃជម្លោះមិនត្រូវបានដាក់កម្រិតចំពោះអ្នកប្រយុទ្ធនោះទេ ដោយចំនួនជនស៊ីវិលដែលបានស្លាប់ទាំងសងខាងមានចំនួនច្រើន។ ជនជាតិអ៊ីស្រាអែលជ្វីហ្វភាគតិច ប្រហែល៣២ភាគរយ គាំទ្រដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរជាមួយប៉ាឡេស្ទីន។
ជនជាតិជ្វីហ្វអ៊ីស្រាអែលត្រូវបានបែងចែកតាមបន្ទាត់មនោគមវិជ្ជា ហើយមានការពេញចិត្តជាច្រើនក្នុងការរក្សាស្ថានភាពដដែល រីឯ ប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីនប្រហែល 60% ក្នុងនោះ 77% នៅតំបន់ Gaza Strip និង 46% នៅតំបន់ West Bank) គាំទ្រការវាយប្រហារដោយប្រដាប់អាវុធប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែលក្នុងប្រទេសអ៊ីស្រាអែលជាមធ្យោបាយបញ្ចប់ការកាន់កាប់ ខណៈដែល 70% ជឿថា ដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរលែងជាការអនុវត្តជាក់ស្តែងទៀតហើយ ឬអាចធ្វើទៅបានជាលទ្ធផលនៃការពង្រីកការតាំងទីលំនៅរបស់អ៊ីស្រាអែល។
ច្រើនជាងពីរភាគបីនៃជនជាតិជ្វីហ្វអ៊ីស្រាអែលនិយាយថា ប្រសិនបើតំបន់ West Bank ត្រូវបានបញ្ចូលដោយអ៊ីស្រាអែល នោះប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីនដែលរស់នៅទីនោះមិនគួរត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យបោះឆ្នោតទេ។ ការមិនទុកចិត្តគ្នាទៅវិញទៅមក និងការខ្វែងគំនិតគ្នាយ៉ាងសំខាន់គឺមានភាពស៊ីជម្រៅលើបញ្ហាមូលដ្ឋាន ក៏ដូចជាការសង្ស័យទៅវិញទៅមកអំពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ភាគីម្ខាងទៀតក្នុងការរក្សាកាតព្វកិច្ចនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងទ្វេភាគីជាយថាហេតុ។
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០០៦ មក ភាគីប៉ាឡេស្ទីនត្រូវបានប្រេះស្រាំដោយជម្លោះរវាង Fatah អតីតចលនារំដោះជាតិប៉ាឡេស្ទីន ដែលជាគណបក្សលេចធ្លោជាប្រពៃណី និងគូប្រជែងការបោះឆ្នោតនៅពេលក្រោយរបស់ខ្លួន គឺក្រុមហាម៉ាស ដែលជាក្រុមអ៊ីស្លាមសកម្មប្រយុទ្ធដែលបានគ្រប់គ្រងលើតំបន់ Gaza Strip។ ការប៉ុនប៉ងដើម្បីដោះស្រាយនេះត្រូវបានធ្វើម្តងទៀត និងបន្តទៀត។
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១៩ មក ភាគីអ៊ីស្រាអែលក៏បានជួបប្រទះនឹងភាពចលាចលផ្នែកនយោបាយផងដែរ ដោយការបោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិចំនួនបួនដែលមិនជាប់លាប់បានធ្វើឡើងក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំ។ ការចរចាសន្តិភាពចុងក្រោយបង្អស់បានចាប់ផ្តើមនៅក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៣ ប៉ុន្តែត្រូវបានផ្អាកនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៤។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៦ មក ក្រុមហាម៉ាស់ និងអ៊ីស្រាអែលបានប្រយុទ្ធគ្នាប្រាំដង ដែលជាចុងក្រោយបំផុតនៅឆ្នាំ ២០២៣នេះ៕ ប្រែសម្រួលៈ ណៃ តុលា
