បរទេស ៖ យោងតាមក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ បានអោយដឹងថា សត្វពស់ ហើយរាប់បញ្ចូល ទាំងសត្វក្រៀលចិន និងពស់វែក អាចជាប្រភព នៃមេរោគរកឃើញថ្មី ដែលមានឈ្មោះថា 2019-nCoV ដែលបានធ្វើឱ្យមនុស្ស ស្លាប់អស់ជាច្រើននាក់ នៅឆ្នាំ២០២០នេះ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងពិភពលោក ក្រៅពីមេរោគកូរ៉ូណាវីរុស ក៏មានវីរុស កាចសាហាវចំនួន ៨ផ្សេងទៀត ដែលបានសម្លាប់ មនុស្សអស់ជាច្រើននាក់ ។
យោងតាមសារព័ត៌មាន Aljazeera ចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០ បានឱ្យដឹងថា ក្នុងចំណោមវីរុសកាចសាហាវទាំង៩នោះរួមមាន៖
ទី១៖ ជំងឺរលាកសួត កូរ៉ូណាវីរុស
ជំងឺនេះត្រូវបានគេរាយ ការណ៍ជាលើកដំបូង នៅចុងខែធ្នូឆ្នាំ ២០១៩ នៅទីក្រុងវូហាន ដែលជាទីក្រុងធំមួយ នៅភាគកណ្តាលប្រទេសចិន ហើយបានរីករាល ដាលយ៉ាងឆាប់រហ័ស ដោយបានសម្លាប់មនុស្សអស់ជាច្រើននាក់ និងឆ្លងច្រើនពាន់ករណីនៅក្នុងប្រទេសចិន ។ ចំណែក ប្រទេសជាច្រើនផ្សេងទៀត ក៏មានការឆ្លងរាលដាល នៃជំងឺនេះផងដែរ។
ការវិភាគលម្អិតបន្ថែមទៀត នៃលំដាប់លេខ 2019-nCoV និងកូដប្រូតេអ៊ីន ដោយក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រចិន បានលើកឡើងថា មេរោគនេះអាចមកពីសត្វពស់ ។ មានសេចក្តីរាយការណ៍ថា សត្វមានជីវិតរួមទាំងពស់ ត្រូវបានគេ ដាក់លក់នៅក្នុងទីផ្សារអាហារសមុទ្រនៅទីក្រុង វូហាន ដែលជាកន្លែង ដែលការផ្ទុះវីរុសប្រភេទនេះ ។
ទី២. អេបូឡា
យោងតាមអង្គការ សុខភាពពិភពលោក (WHO) អេបូឡាត្រូវបានគេគិតថា មានដើមកំណើត ឬឆ្លងពីសត្វប្រចៀវ។ សត្វដទៃទៀតដែលអាចឆ្លងទៅមនុស្សបានរួមមានសត្វស្វាឪ, ស្វា gorillas, និងស្វាដទៃទៀត និងសត្វកាំប្រម៉ាជាដើម។
ការចម្លងវីរុសអេបូឡាកើតឡើង នៅពេលមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធនឹងឈាម វត្ថុរាវនៅក្នុងសរីរាង្គ ឬវត្ថុរាវរាងកាយ របស់សត្វដែលឆ្លងជំងឺត្រូវបានរកឃើញថា មានជំងឺ ឬងាប់នៅក្នុងព្រៃ។ ភាគច្រើននៃការផ្ទុះឡើង នៃជំងឺអេបូឡាចាប់តាំងពីការរកឃើញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៦ បានកើតឡើងនៅទ្វីបអាហ្វ្រិក ដោយផ្អែកលើការសិក្សា ដែលធ្វើឡើង ដោយមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រង និងបង្ការជំងឺអាមេរិក (CDC) ។
រហូតមកដល់ពេលនេះ អេបូឡា បានសម្លាប់មនុស្សជាង ១១.០០០ នាក់។
ទី៣. អេដស៍ / ជំងឺអេដស៍
មេរោគអេដស៍ ឬវីរុសបាត់បង់ភាពស៊ាំ របស់មនុស្សត្រូវបានគេជឿថា បានឆ្លងទៅមនុស្ស ពីប្រភេទសត្វឪនៅអាហ្វ្រិកកណ្តាល។ នេះបើយោងតាម CDC របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ មេរោគអេដស៍ឆ្លងដល់កោសិកា នៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំ របស់រាងកាយដែលធ្វើឱ្យវាងាយនឹងឆ្លង និងបង្កជាផលវិបាក។
យោងទៅតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក ពាក្យអេដស៍ឬរោគសញ្ញា នៃភាពស៊ាំ ត្រូវបានអនុវត្តទៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ នៃការឆ្លងមេរោគអេដស៍ ដែលត្រូវបានកំណត់ ដោយការកើតឡើងនៃការឆ្លង ឬជំងឺមហារីក ដែលទាក់ទងនឹងមេរោគអេដស៍ ដែលត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងភាពស៊ាំខ្សោយ។
ជំងឺអេដស៍បានបន្តសម្លាប់ជីវិត មនុស្សច្រើនជាង ៣២ លាននាក់គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៩ ។ ប្រមាណ ៣៧,៩ លាននាក់ កំពុងរស់នៅជា មួយមេរោគអេដស៍នៅចុងឆ្នាំ ២០១៨។ នេះបើយោងតាមអង្គការ សុខភាពពិភពលោក ។ ការចម្លងអាចកើតឡើង បន្ទាប់ពីការផ្លាស់ប្តូរវត្ថុរាវក្នុងខ្លួន ដូចជាទឹកមាត់ ទឹកដោះម្តាយ ឈាម ទឹកកាម និងការបញ្ចេញទឹករំអិលទ្វារមាស ។
ទី៤. ជំងឺប៉េស្ដ
ជំងឺប៉េស្ត កើតមានតាំងពីច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយ ។ ជំងឺប៉េស្ត ដែលជាជំងឺរាតត្បាតដ៏សាហាវ បានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ២៥ លាននាក់ ដោយចាប់ផ្តើមពីប្រទេសចិន និងរាលដាលដល់អឺរ៉ុប ដោយចាប់ផ្តើមពីឆ្នាំ ១៣៣៤ ដល់ចុងទសវត្សឆ្នាំ ១៣៤០ ។
នៅទូទាំងប្រវត្តិសាស្ត្រ មានទំរង់បីនៃជំងឺប៉េស្ត គឺជំងឺហើមក្រលៀន, septicaemic និងជំងឺរលាកសួត។ ពួកវាបណ្តាលមកពីបាក់តេរី Yersinia pestis ត្រូវបានរកឃើញ នៅក្នុងថនិកសត្វតូចៗ និងចៃរបស់ពួកវា។ ការបង្ករោគកើតឡើង តាមរយៈការខាំរបស់ភ្នាក់ងារ ចំលង ដែលជាចៃ ដែលឆ្លងមេរោគការប៉ះ ដោយមិនបានការពារ ជាមួយនឹងវត្ថុរាវក្នុងខ្លួន ដែលឆ្លងឬវត្ថុដែលមានជាតិកខ្វក់ និងស្រូបយកដំណក់ដង្ហើម របស់អ្នកជំងឺម្នាក់ទៀត ។
ទី៥. ជំងឺសារ
ជំងឺសារ ត្រូវបានកំណត់អត្តសញ្ញាណក្នុងឆ្នាំ ២០០៣, វីរុស SARS ដែលជារោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវ – រោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើមធ្ងន់ធ្ងរធ្ងន់ធ្ងរ – ជំងឺផ្លូវដង្ហើមនេះ ត្រូវបានគេជឿថា មានដើមកំណើតពីសត្វប្រចៀវ ហើយក្រោយ មកបានឆ្លងទៅសត្វដទៃទៀត ដូចជាសត្វឆ្មា សំពោច។ របាយការណ៍ដំបូង របស់មនុស្ស ដែលឆ្លងវីរុសនេះគឺ នៅខេត្តក្វាងទុងភាគខាងត្បូងប្រទេសចិន ក្នុងឆ្នាំ ២០០២ យោងទៅតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក។
ចាប់ពីខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ ២០០២ ដល់ខែកក្កដាឆ្នាំ ២០០៣ មនុស្សសរុបចំនួន ៨.០៩៨ នាក់នៅទូទាំងពិភពលោកបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺដោយសារជំងឺ សារ ដែលត្រូវបានអមដោយជំងឺរលាកសួត ឬរោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើម ក្នុងនោះ ៧៧៤ នាក់បានស្លាប់។
ទី៦. ជំងឺ MERS
កំណត់អត្តសញ្ញាណក្នុងឆ្នាំ ២០១២ ដើមកំណើតនៃជំងឺ MERS – រោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើមមជ្ឈឹមបូព៌ា – ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមមិនត្រូវបានគេយល់ច្បាស់ទេ ទោះយ៉ាងណា ហ្សែនបានបង្ហាញថា ជំងឺនេះមានដើមកំណើតពីប្រចៀវហើយឆ្លងទៅអូដ្ឋ។
ការសិក្សាបានបង្ហាញថា មនុស្សបានឆ្លងមេរោគតាមរយៈការទាក់ទងផ្ទាល់ឬដោយប្រយោលជាមួយសត្វអូដ្ឋដែលឆ្លង។ ជំងឺដែលត្រូវបានគេរាយការណ៍កើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសចំនួន ២៧ មិនមានរាលដាលដូចជំងឺ SARS ទេ ។ យោងតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោកមានករណីដែលបានបញ្ជាក់ដោយមន្ទីរពិសោធន៍ចំនួន ២.៤៩៤ ករណីដែល ៨០ ភាគរយបានរាយការណ៍នៅក្នុងប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអូឌីត។
អត្រាមរណៈភាពនៃជំងឺនេះគឺមានប្រមាណ ៣៥ ភាគរយដោយ ៨៥៨ នាក់បានស្លាប់ចាប់តាំងពីមានការផ្ទុះឡើង។
ទី៧. ជំងឺឆ្កែឆ្កួត Rabies
ប្រហែលជា ៩៩ ភាគរយនៃការចម្លងជំងឺឆ្កែឆ្កួត គឺឆ្លងតាមសត្វឆ្កែ ទោះបីជាសត្វប្រចៀវមានចំនួនភាគច្រើន នៃការស្លាប់របស់ជំងឺឆ្កែឆ្កួត ទៅលើមនុស្សនៅអាមេរិកក៏ដោយ។
ការស្លាប់ទាក់ទងនឹងជំងឺឆ្កែឆ្កួតភាគច្រើន កើតឡើងនៅទ្វីបអាហ្វ្រិកនិងអាស៊ី ដែលស្មើនឹង ៩៥ ភាគរយនៃការស្លាប់របស់ជំងឺឆ្កែឆ្កួតលើពិភពលោក។
ទី៨. ជំងឺគ្រុនផ្តាសាយធំ
សត្វមួយចំនួនអាចចម្លងជំងឺផ្តាសាយធំ ដូចជាពិភពលោកបានឃើញជំងឺផ្តាសាយបក្សី និងជ្រូក ។ អង្គការសុខភាពពិភពលោក បាននិយាយថា ការទាក់ទងផ្ទាល់ជាមួយសត្វដែលឆ្លងរោគ ឬបរិស្ថានដែលមានជាតិកខ្វក់ គឺជាវិធីដែលវីរុស ទាំងនេះត្រូវបានចម្លង។
យោងតាមមជ្ឈមណ្ឌលត្រួតពិនិត្យ និងការពារជំងឺរបស់អាមេរិក គឺរោគសញ្ញានៃជំងឺផ្តាសាយរួមមាន គ្រុនក្តៅ ញាក់ ក្អក ឈឺបំពង់ក ហៀរសំបោរ ឈឺខ្លួន ហត់នឿយ រាគនិងក្អួត។
នៅទូទាំងពិភពលោកជំងឺផ្តាសាយធំ បណ្តាលឱ្យមានជំងឺធ្ងន់ធ្ងរប្រហែលជា ៣ ទៅ ៥ លានករណីជារៀងរាល់ឆ្នាំហើយប្រហែលជា ២៩០.០០០ ទៅ ៦៥០.០០០ នាក់បានស្លាប់ ដោយសារជំងឺផ្លូវដង្ហើមមួយនេះ។
ទី៩. វីរុស Nipah
វីរុស Nipah អាចចម្លងពីសត្វទៅមនុស្ស (ដូចជាសត្វប្រចៀវ ឬជ្រូក) ឬចំណីអាហារដែលមានជាតិកខ្វក់ ហើយក៏អាចចម្លងដោយផ្ទាល់ពីមនុស្សទៅមនុស្សផងដែរ។ សត្វប្រចៀវនៃគ្រួសារ Pteropodidae គឺជាប្រភពនៃវីរុស Nipah ។
ទោះបីជាវីរុស Nipah បណ្តាលឱ្យមានការផ្ទុះឡើងដែលត្រូវបានគេស្គាល់នៅទ្វីបអាស៊ីក៏ដោយ វាឆ្លងរាលដាលដល់សត្វជាច្រើន និងបង្កឱ្យមានជំងឺនិងស្លាប់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរចំពោះមនុស្ស ដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជាការព្រួយបារម្ភដល់សុខភាពសាធារណៈ។
វីរុស Nipah ត្រូវបានគេស្គាល់ជាលើកដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៩ ក្នុងអំឡុងពេល នៃការផ្ទុះឡើងក្នុងចំណោមកសិករចិញ្ចឹមជ្រូក នៅប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៩ មក គ្មានការផ្ទុះការផ្ទុះឡើង ថ្មីណាមួយកើតឡើង នៅក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ីទេ ៕
ប្រែសម្រួលៈ ណៃ តុលា
