ព្រះខ័នរាជ្យ ឬ ហៅថា ព្រះខ័ន ជ័យ ជា ឈ្មោះ សស្ត្រា ១ យ៉ាង សឹង រាប់ ជា គ្រឿង ក កុ ធ ភណ្ឌ សម្រាប់ ព្រះរាជា ម្ចាស់ផែនដី គឺ ក្សត្រ ដែល នឹង ទទួល ព្រះ រាជពិធី រាជាភិសេក ជា ព្រះរាជា ម្ចាស់ផែនដី ត្រូវមាន គ្រឿង សម្រាប់ រាជ្យ ឲ្យ គ្រប់មុខ ដែល ហៅ រួម ថា បញ្ច ក កុ ធ ភណ្ឌ ឬ រាជកកុធភណ្ឌ ឬក៏ ហៅ ខ្លី ថា
ក កុ ធ ភណ្ឌ គឺ ១. ព្រះ មកុដ , ២. ព្រះ វាលវីជនី ( ផ្លិត ធ្វើ ដោយ រោមសត្វ ពណ៌ ស ), ៣. ព្រះខ័ន , ៤. ស្វេតច្ឆត្រ , ៥. ព្រះ សុវណ្ណ បាទុកា ( ស្បែកជើង មាស ) ។ ភណ្ឌៈ ទាំង ៥ យ៉ាងនេះ រាប់ ជា គ្រឿង ឥស្សរិយយស របស់ ព្រះរាជា ម្ចាស់ផែនដី ។
ដោយហេតុ ព្រះខ័ន រាប់បញ្ចូល ក្នុង ពួក រាជកកុធភណ្ឌ ដូច្នេះហើយ ទើប មិនបាន រាប់ ជា គ្រឿង ចម្បាំង ដោយ ត្រង់ រាប់ ទៅជា គ្រឿង កម្រាប់ សឹក ពិសេស ឬ ជា គ្រឿង ប្រហារ ជាន់ខ្ពស់ , កាល នឹង ស្ដេច ចេញទៅ ធ្វើ ព្រះរាជ សង្គ្រាម ក៏ ត្រូវយក ព្រះខ័ន ជាប់ នឹង ព្រះអង្គ ទៅ ផង ជា ដរាប
តែ មិនមែន យកទៅ ប្រើ កាប់សម្លាប់ ផ្ដេសផ្ដាស ដូច អាវុធ ឯទៀត ទេ លុះតែ កាលណា សត្រូវ ដែល អង់អាច ចូល មកដល់ ព្រះអង្គ ដែល ត្រូវ ប្រើ អាវុធខ្លី ប្រហារ នោះ ទោះ នឹង យក ព្រះខ័ន ប្រហារ ឲ្យ វិនាស ទៅបាន រួច សេចក្ដី ទៅ ថា ត្រូវតែ សម្លាប់ ដោយ កិត្តិយស ។
( ក . ក . ន ) គឺ បានន័យថាព្រះខ័នរាជ្យ នេះ គឺជា គ្រឿង រាជ សម្រាប់ ការឡើង សោយរាជ មួយ ក្នុងចំណោម គ្រឿង ផ្សេងៗ ទាំង ៥ ដូច រៀបរាប់ ខាងលើ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះខ័នរាជ្យ នេះ នៅក្នុង សម័យបុរាណ គឺមាន អំណាច និង ឥទ្ធិពល ខ្លាំងណាស់ ។
មានន័យថា ព្រះខ័នរាជ្យ នេះ មានអំណាច ស្មើ ស្ដេច ព្រះខ័នរាជ្យ ទៅដល់ ទីណា ទោះបី គ្មាន វត្តមាន ព្រះមហាក្សត្រ ក៏ មន្ដ្រី នាម៉ឺន ប្រជារាស្ដ្រ គោរព ព្រះខ័នរាជ្យ នេះ ស្មើ ស្ដេច ដែរ ។
ពេលខ្លះ គេ ហៅថា ជា ដាវអាជ្ញា សឹក ខណៈពេល ព្រះមហាក្សត្រ ប្រគល់ សិទ្ធិ ដាវ នេះ ឲ្យ មន្ដ្រី នាម៉ឺន ណា ទៅ អនុវត្ត បទបញ្ជា ព្រះមហាក្សត្រ គឺ អ្នកនោះ អាច ប្រើ ដាវ នេះ សម្រេច កិច្ច ជូន ព្រះមហាក្សត្រ នៅ ទីនោះ ដែរ រហូតដល់ ថា អ្នកណា រឹងទទឹង សម្លាប់ មុន កាត់ក្ដី ជា ក្រោយ ក៏បាន ។
ព្រះខ័នរាជ្យ សព្វថ្ងៃនេះ គេ តម្កល់ទុក នៅ ហោព្រះ បញ្ច ក្សេត្រ ( ហោ ទេវរូប ) នៅក្នុង ព្រះបរមរាជវាំង មាន ពួក បារគូ ជា ភ្នាក់ងារ ថែរក្សា យ៉ាង តឹងរ៉ឹង ហើយ នឹងមាន កិច្ច ធ្វើ ពិធី បូជា រៀងរាល់ខែ ផង
កំណត់ ពលីការ ក្នុង ១ ខែ ២ ដង , តាម ប្រក្រតី គេ ធ្វើ ខាង ខ្នើត ម្ដង , ខាង រនោច ម្ដង , តែ ជួនកាល ខាង ខ្នើត មិនបាន ធ្វើ គេ ទៅធ្វើ ខាង រនោច ពីរដង តែម្ដង ក៏មាន , ការធ្វើ ខាង ខ្នើត ខាង រនោច នេះ មិនមាន កំណត់ ឲ្យ ជាការ ទៀងទាត់ ទេ ស្រេច តែមាន ឱកាស ស្រួល កាលណា ក៏ ធ្វើ កាលនោះ ទៅ មានកំណត់ ទៀង តែ ក្នុង ១ ខែ ត្រូវធ្វើ ពីរដង នឹង បន្ថយ ឲ្យ តិច ទៅ ជាង នេះ ពុំបាន , ហើយ មានកំណត់ ឈ្មោះ ថ្ងៃ ដែល ត្រូវធ្វើ បានតែ៣ ឈ្មោះ គឺ ថ្ងៃ អង្គារ ១, ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ ១, ថ្ងៃ សៅរ៍ ១។
តែ ក្នុង មួយខែៗ គប្បី ធ្វើ ឲ្យ ត្រូវ ក្នុង ព្រហស្បតិ៍ ម្ដងៗ ជា ដរាប ដល់ គ្រប់ ទាំង ១២ ខែ , ឯ ថ្ងៃ អង្គារ និង ថ្ងៃ សៅរ៍ គេ ធ្វើ ឆ្លាស់គ្នា ឧបមា ដូច យ៉ាង ផ្ដើម ធ្វើឡើង ក្នុង ខែ មិគសិរ ជាដំបូង ក្នុង ខែ ដំបូង នោះ
បើ វារៈ ដំបូង ធ្វើ ក្នុង ថ្ងៃ អង្គារ ក្ដី ឬ ក្នុង ថ្ងៃ សៅរ៍ ក្ដី នោះ វារៈ ទី ២ ត្រូវធ្វើ នៅក្នុង ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ ឬ វារៈ ដំបូង ធ្វើ ក្នុង ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ វារៈ ទី ២ នឹងធ្វើ ក្នុង ថ្ងៃ អង្គារ ឬ ថ្ងៃ សៅរ៍ ឯណា នីមួយ ក៏បាន ។
ក្នុង ខែ ទី ២ បើ ក្នុង ខែ ដំបូង ធ្វើ ក្នុង ថ្ងៃ អង្គារ និង ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ ហើយ ត្រូវធ្វើ ក្នុង ថ្ងៃ សៅរ៍ និង ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ គេ ឆ្លាស់គ្នា ដូច្នេះ រៀង គ្រប់ៗ ខែ រហូត រយ ឆ្នាំ ពាន់ ឆ្នាំទៅ ។ ឯ គ្រឿង ពលីការ ព្រះខ័ន រាល់ៗ ខែ នោះ មានកំណត់ ចំនួន ដូច្នេះ
សំពត់ ស ៤ ត្បូង គឺ ៣២ ហត្ថ , បាយសី ៥ រួត ១ គូ , ស្លា ធ័ រ ១ គូ , ស្លាជម ១ គូ , ស្លាត្រួយ ៥, បាយ ព្រះ ៥ កញ្ចប់ , ប្រាក់ ៥ ស្លឹង ( វេលា នេះ គេ ដាក់ ៥ កាក់ ), ចម្អាប ២ តុ , បង្អែម ២ តុ , ក្បាលជ្រូក ១ គូ , ទា ស្ងោរ ១ គូ , មាន់ស្ងោរ ១ គូ ។
គេ រៀប តុ ១ តូច ទាប ក្រាល ពូក ដាក់ ខ្នើយ តូច ១ ពីមុខ តុ គឺ ពី ខាងកើត គេ ក្រាស់ ព្រំ ហើយ រៀប គ្រឿង ពលីការ ដូច មាន ខាងលើនេះ វេលា ប្រមាណ យាម ២ គឺ ម៉ោង ១០ ព្រឹក គេ អញ្ជើញ ព្រះខ័ន មក ដាក់ តម្កល់ លើ ពូក ដាក់ ចុង ទៅខាង ត្បូង គល់ ទៅខាង ជើង ហើយ ពួក ព្រាហ្មណ៍ ៨ នាក់ សូត្រ បូជា ស្រេច ហើយ អញ្ជើញ ទុក កន្លែង ដើម វិញ ។
ការ ហូត ព្រះខ័ន នេះ ចេញពី ស្រោម មានកំណត់ ហូត បានតែ ក្នុង ថ្ងៃ អង្គារ ដែលមាន ធ្វើ ពិធី ពលិការ ថ្ងៃ ឯទៀត ដូច យ៉ាង ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ និង ថ្ងៃ សៅរ៍ សូម្បី មាន ពលីការ ក៏ ហូត មិនបាន ។
លោក ថា ព្រះខ័នរាជ្យ អង្គ នេះ ជា របស់បុរាណ សង្កេតមើល លក្ខណៈ ក៏ គួរ ជឿ ដូច្នោះ ពិត តាម ក្នុង រាជពង្សាវតារ ថា សាង ឡើង ក្នុង រជ្ជកាល ព្រះបាទ សម្ដេចព្រះ កេតុមាលា រួម វេលា ប្រមាណ ជាង ១០០០ ឆ្នាំ ហើយ រាប់ ជា របស់បុរាណ ដោយ ពិត ។
« លក្ខណៈ ព្រះខ័នរាជ្យ » ផ្លែ ព្រះខ័ន មានមុខ ទាំងសងខាង រាង ប្រហែល នឹង ស្លឹក ស្រូវ ខ្នាត វាស់ រួម ពី ដង ដល់ ចុង ស្រោម ១ ម ០៨៧ បណ្ដោយ ទាំង ដង ទាំង ផ្លែ ១ ម ០០៧ បណ្ដោយ ផ្លែ ០ ម ៧២ ទទឹង ផ្លែ ០ ម ០៦ បណ្ដោយ ដង ប្រវែង ០ ម ២៨៧ បណ្ដោយ ស្រោម ០ ម ៨០ ទទឹង ស្រោម ០ ម ០៨៥ ។
ក្បាច់រចនា៖ នៅ គល់ ផ្លែ និង តាម ជួរ កណ្ដាល ផ្លែ មាន ក្បាច់ វៀរតែ មុខ និង ចុង , នៅ រវាង ក្បាច់ ខាង គល់ ផ្លែ ទាំងសងខាង មាន រូប ព្រះឥន្ទ គង់ លើ ដំរី ក្បាល បី និង រូប ព្រះ វិស្ណុ ឈរលើ ក្បាល រាហូ ។ ដង មាស ក្បាច់ សុស ហើយ បញ្ចុះ ថ្នាំ ពណ៌ ចុង ដើមដង មាន ប្រដាប់ ត្បូង ផ្សេងៗ ជាច្រើន គ្រាប់ ។
ស្រោម មាស មាន រចនា សុស រវាង កណ្ដាល ស្រោម មាន រូប ព្រះ វិស្ណុ និង ព្រះរាម គង់ លើ ពាហនៈ ផ្សេងៗ គឺ នៅ ខាងចុង ស្រោម ឬ នៅ ខាងលើ បង្អស់ រូប ព្រះ វិស្ណុ ព្រះហស្ដ ៤ គង់ លើ គ្រុឌ នោះ ចាប់ នាគ ដោយ ជើង ទាំងសងខាង , តម ក ៥ រូប គេ ស្មានថា រូប ព្រះរាម គង់ លើ ស្ដេច ពានរ ផ្សេងៗ គឺ គង់ លើ មហាជម្ពូ ១, គង់ លើ ពាលី ១, គង់ លើ សុគ្រីព ( សុ គ្រី វៈ ) ១, គង់ លើ អង្គទ ១, គង់ លើ ហនុមាន ១ ។
( សម្រង់ ចាក ពី ព្រះ រាជពិធី ទ្វាទសមាស , ភាគ ១, ការផ្សាយ របស់ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ , ព . ស .២៥១២, ទំ .១២២១២៦)
កំណត់សម្គាល់ ព្រះខ័ន មាន បី ប្រភេទ គឺ ៖ ១. ព្រះខ័នរាជ្យ ២. ព្រះខ័ន រង ៣. ព្រះខ័ន ស្ដេចត្រាញ់ ។
(អត្ថបទ៖ TVK)
